نوبت کاری و شیفت کاری طبق قانون کار

امروزه با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی، وقوع انقلاب صنعتی و تقاضای روز افزون در بالا بردن سطح تولید و ارایه خدمات مناسب، گرایش اقتصادی به سمت بهره برداری حداکثر از ماشین آلات و تجهیزات، پیوستگی تولید برخی فرایندهای صنعتی و ضرورت کار 24 ساعته، سازمان ها و شرکت ها به کار شبانه روزی در 7 روز هفته روی آوردند. در نتیجه آن سازمان ها باید نیروی انسانی بیشتری را به کار می گرفتند. بدین ترتیب سیستم های مختلف نوبت کاری و شیفت کاری به وجود آمد. نوبت کاری به عنوان یک عامل تهدید کننده ی سلامتی تلقی شده که می تواند اثرات نامطلوبی بر جنبه های گوناگون زندگی انسان به جا بگذارد. نوبت کاری باعث استرس زا بودن محیط کار و بروز مشکلات زیادی همچون اختلالات خواب، گوارش، قلب و عروق، مشکلات روانی و خانوادگی می شود.

امروزه آمارهایی در رابطه تعداد کارمندان نوبت کاری منتشر شده است. در کشورهای توسعه یافته نزدیک به 25 درصد از نیروی کار سازمان های بزرگ را نوبت کاران تشکیل می دهند.

نوبت کاری

بسیاری از مشاغل هستند که در تمامی ساعات شبانه روز مشغول به فعالیت هستند. توقف تولید و خدمات، ضررهای جبران ناپذیری به برخی مشاغل وارد می کند. به طور مثال هزینه راه اندازی کوره ها در کارخانجات آجرسازی میلیاردها تومن هزینه در پی خواهد داشت. بنابراین کارکنان باید ساعات کاری خود را در شیفت ها و نوبت های کاری متفاوت بگذرانند. بدین منظور طبق قانون کار این مشاغل به علت فشار کاری که به کارکنان خود وارد می کنند، می بایست مبلغی به عنوان مزایا و فوق العاده نوبت کاری در نظر بگیرند.

برابر با ماده ۵۵ قانون کار، اگر ساعات کار کارگران طوری باشد که در طول یک ماه چرخش داشته و نوبت های کار وی در صبح یا عصر یا شب واقع شده باشد، به این نوع کار نوبت کاری و شیفت کاری گفته می شود. اگر مدت کارکرد زیر یک ماه باشد نمی توان به آن نوبت کاری گفت.

طبقه بندی انواع نوبت کاری

با توجه به ماده ۵۶ قانون کار، چهار نوع نوبت کاری وجود دارد که بصورت زیر طبقه بندی می شود:

نوبت کاری صبح و عصر
نوبت کاری صبح، عصر و شب
نوبت کاری صبح و شب
نوبت کاری عصر و شب

ساعات کاری در هر نوبت کاری

هر نوبت کاری شامل ۸ ساعت کاری می باشد. شیفت کاری کارگر مزایایی بیشتر از حقوق و دستمزد عادی روزانه دارد. مزایای هر شیفت متفاوت از دیگری می باشد. برای مثال فعالیت در ساعت عصر دشوار و فعالیت در ساعت شب بسیار دشوار تر از فعالیت در ساعت های دیگر کاری است. به همین دلیل مبلغی اضافه بر دستمزد با توجه به سختی کارشان دریافت می کنند. میزان ساعات کاری در هر نوبت کاری به شرح زیر می باشد:

ساعت کاری بین ساعت ۶ صبح لغایت ساعت ۱۴ بعد از ظهر، شیفت صبح می باشد.
ساعت کاری بین ساعت ۱۴ بعد از ظهر لغایت ساعت ۲۲ شب، شیفت عصر می باشد.
ساعت کاری بین ساعت ۲۲ شب لغایت ساعت ۶ صبح، شیفت شب می باشد

درصدهای فوق العاده نوبت کاری و شیفت کاری

مزایا و فوق العاده نوبت کاری به مبالغی مازاد بر حقوق و دستمزد عادی کارگران گفته می شود. کارگران برای کار در شرایط نوبت کاری طبق قانون کار باید مزایایی دریافت نمایند.

سختی انجام کار در صبح و عصر و شب یکسان نیست. کارگری که به صورت نوبت کار صبح و عصر، یا به صورت نوبت کار صبح و عصر و شب و یا به صورت صبح و شب یا عصر و شب مشغول فعالیت است، با توجه به متفاوت بودن سختی کار در ساعات کار شبانه و عصر، برای رعایت عدالت لازم است فوق العاده نوبت کاری هر شیفت باهم متفاوت باشد.

طبق ماده ۵۶ قانون کار، فوق العاده های نوبت کاری متناظر با انواع نوبت کاری به صورت زیر تعریف شده است :

برای شیفت صبح و عصر ۱۰ درصد
برای شیفت صبح، عصر و شب مزایای ۱۵ درصد
برای شیفت صبح و شب مزایای ۲۲.۵ درصد
برای شیفت عصر و شب مزایای ۲۲.۵ درصد

همچنین به کارگران نوبت کار که ساعات نوبت کاری آن ها در ایام جمعه واقع می شود، علاوه بر فوق العاده نوبت کاری باید طبق قانون کار به میزان مشخص شده، فوق العاده جمعه کاری به میزان ۴۰ درصد نیز پرداخت شود.

پرسنل با نوبت کاری حق استفاده از تعطیلات رسمی با حقوق را خواهند داشت. در صورت مصادف شدن روزهای کاری پرسنل نوبت کار با ایام تعطیلات رسمی، کار در این ایام از همان ساعت اول به عنوان اضافه کار تلقی می شود. برای هر ساعت کاری در این ایام می بایست 40 درصد علاوه بر حقوق هر ساعت کار عادی به وی پرداخت گردد.

قانون محاسبه مرخصی در نوبت کاری

طبق ماده ۵۶ قانون کار، اساس محاسبه حقوق و مزایای شیفت های کاری پرسنل، دستمزد ثابت ماهیانه آن ها خواهد بود. چنانچه گردش کار در محدوده یک ماه تحقق پیدا کند و اگر کارگر چند روز را در مرخصی استحقاقی باشد با توجه به گردشی شدن کار در آن ماه، نوبت کاری بصورت کامل پرداخت خواهد شد. همچنین برای روزهای تعطیلی هفتگی و رسمی و مرخصی استحقاقی نیز حقوق و مزایا محاسبه و پرداخت می گردد. فوق العاده نوبت کاری برای مرخصی استعلاجی در نظر گرفته نمی شود.

مرخصی استحقاقی

مرخصی سالانه یا استحقاقی شامل تمامی کارمندان سازمان می شود. بسته به سیاست های متفاوت شرکت ها و سازمان ها تعداد روزهای آن می تواند متغیر باشد. هم اکنون در قانون کار مرخصی استحقاقی برای هر کارمند دو و نیم روز در ماه تعیین شده است. به طور کلی مرخصی استحقاقی با احتساب 4 روز جمعه، 30 روز در سال می شود.

مرخصی استعلاجی

مرخصی استعلاجی باید به تایید سازمان تامین اجتماعی برسد. اگر مرخصی مربوط به بیماری شخص باشد، می تواند 75 درصد حقوق روزانه خود را بدون اضافه کاری دریافت نماید. در صورتی که مربوط به حوادث کار باشد، کارفرما و بیمه تامین اجتماعی موظف به پرداخت 100 درصد حقوق او می باشند. همچنین موظف به احتساب این ایام جز سابقه کار وی می باشند. سقف مرخصی استعلاجی 4 ماه است. ولی با نظر و تایید پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی می تواند به یکسال برسد.

محاسبه نوبت کاری در سال 1399

طبق قوانین حقوق و دستمزد مصوبه از سوی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی، نوبت کاری در سال ۱۳۹۹ با توجه به پایه حقوق تعیین شده به صورت زیر محاسبه می گردد:

انواع شیفت های کاری

شیفت به هر الگوی رفت و آمد کارکنان گفته می شود. به عبارت دیگر هر شیفت معرف ساعات موظفی کارکرد یک کارمند در یک روز کاری می باشد. سازمان ها، ادارات و شرکت ها دارای انواع مختلف شیفت های کاری هستند که 5 دسته از آنها شامل موارد زیر می شود:

1. شیفت های کاری عادی(ثابت)

بیشتر شرکت ها شیفت های کاری منظمی دارند. هر شیفت می تواند به یک، دو یا سه نوبت تقسیم شود. مثلا شروع نوبت اول کار کارکنان ساعت 8 و پایان نوبت اول ساعت 14 است. شروع نوبت دوم ساعت 14 و پایان نوبت دوم ساعت 20 می باشد.

2. شیفت های کاری شناور

برخی شرکت ها و واحدهای تجاری ساعت شروع کار معینی ندارند. ملاک آنها میزان کارکرد کارمندان است. بنابراین تاکیدی برای حضور کارمندان در ساعتی مشخص در محل کار وجود ندارد. به عنوان مثال شرکتی به کارکنان خود می گوید که روزی 8 ساعت باید کار کنند، بدین ترتیب ممکن است فردی در بازه زمانی 8 تا 16 کار کند و شخص دیگری در بازه زمانی 10تا 18.

3. شیفت های کاری چرخشی

در برخی شرکت ها تعدادی از کارمندان به صورت چرخشی در محل کار حضور دارند. معمولا شغل نگهبانی بدین شکل است. به عنوان مثال یک کارمند ساعت 8 صبح تا ساعت 8 صبح روز بعد در محل کار حضور دارد. پس از آن مسئولیت کار خود را به دیگری بسپارد و بعد از 48 ساعت استراحت دوباره شیفت کاری وی شروع می شود.

4. شیفت های کاری قابل برنامه ریزی

در برخی شرکت ها تعدادی از کارمندان شیفت کاری منظمی ندارند. به عنوان مثال شیفت کاری شخصی معمولا از ساعت 8 الی 16 می باشد ولی مدیر مجموعه در ماه برای این شخص 3 روز شیفت شب تعریف می کند. بدین منظور در 3 روز مشخص شده در ماه، شب ها کارمند مورد نظر باید در محل کار حضور داشته باشد و این 3 روز اول هر ماه مشخص می شوند.

5. شیفت های کاری فشرده هفتگی

این نوع شیفت ها معمولا شامل کار 3 الی 4 روزه با مدت زمان 10 الی 12 ساعته می باشد. این نوع شیفت ها می تواند خستگی را افزایش دهد و در پایان شیفت کارائی فرد کاهش یابد.

شب کاری و کار مختلط

شب کاری

گاهی اوقات دلایل اقتصادی مانند حداکثر استفاده و بهره برداری از ماشین آلات گران قیمت، باعث ایجاد شب کاری می شود.

شب کاری در ماده 61 قانون كار، برای کارکنانی تعریف می شود که به صورت نوبت کاری فعالیت نمی کنند. کارکنان در ساعت شب مشغول به فعالیت هستند و بيش از نيمي از ساعات كار عادي روزانه در ساعات 22 شب الي 6 صبح روز بعد انجام شود. به اين ترتيب در مواردي كه كمتر از نيمي از ساعات كار عادي در ساعات شب انجام شده و يا ساعات اضافه كاري كارگر در ساعات شب واقع شود، كار شبانه مورد نظر در ماده 61 قانون كار نبوده و مشمول ممنوعيت كار در شب قرار نمي گيرد.

به عنوان مثال كارگراني كه يك ماه صبح و يك ماه عصر و يا شب كار مي كنند، نوبت كار نیستند. همچنین مشمول استفاده ازفوق العاده نوبت كاري نيز قرار نمي گيرند. از طرفي چون اين كارگران غير نوبتي تلقي مي شوند، در اجراي ماده 58 قانون كار براي هر کارگر در هر ساعت كار در شب كه در فاصله بين 22 تا 6 بامداد واقع مي شود، فوق العاده شب کاری در نظر گرفته می شود.

می بایست به کارگران شب کار ۳۵ درصد علاوه بر دستمزد، به عنوان اضافه شب کاری پرداخت گردد. علاوه بر این اگر شب کاری در روز جمعه باشد باید روز دیگری را برای تعطیلی کارگران شب کار تعریف کنند و بر اساس ماده 62 قانون کار علاوه بر فوق العاده 35 درصد شب کاری، می بایست 40 درصد اضافه دستمزد برای کار در روز جمعه پرداخت کنند.

کار مختلط

به کارهایی که ساعاتی از اشتغال به آن در روز و ساعاتی در شب قرار می گیرد، کار مختلط می گویند. به کاری که نوبت عصر برای کارمند از ساعت 4 بعد از ظهر آغاز شود و در ساعت 12 شب تمام شود، کار مختلط می گویند. کارفرما برای آن باید 2 ساعت کار در شب همراه با مزد معمولی و 35 درصد مزد برای کار در شب به کارمند بپردازد.

ارتباط نوبت کاری و سلامت عمومی

ر حال حاضر بخش قابل توجهی از سیستم های تولیدی به نوبت کاری اختصاص داشته و به دنبال آن توجه به وضعیت کارکنان نوبت کار، اهمیت زیادی پیدا کرده است. بررسی ارتباط بین سلامت عمومی و نوبت کاری کارکنان بسیار پراهمیت است. تاریکی شب تغییراتی را در بدن ایجاد می کند که منجر به خواب می شود، یعنی فشار خون، ضربان قلب، تنفس، دمای بدن و فعالیت های گوارشی پایین می آید ولی روشنایی روز باعث بالا رفتن این ریتم ها می شود. به طور مثال بدن در ساعت 5 بامداد کمترین درجه حرارت و در ساعت 9 شب بیشترین درجه حرارت را دارد.

از دیگر پیامد های روحی و روانی ناشی از تداخل شیفت کاری با زندگی اجتماعی و خانوادگی می توان به افسردگی، استرس و اختلال در روابط اجتماعی نیز اشاره کرد.

اگر کارمندان کسب و کاری دارای شیفت های کاری متنوعی می باشند باید می توانند از نرم افزار تایمزی استفاده کنند. با استفاده از نرم افزار حضور و غیاب آنلاین تایمزی مدیران به راحتی می توانند شیفت های مختلف را تعریف کنند و به کاربران تخصیص دهند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در رابطه با نرم افزار تایمزی با کارشناسان ما در ارتباط باشید.