مرخصی و انواع آن در قانون کار

در این مقاله قصد داریم تا شما را با مرخصی و انواع آن در قانون آشنا سازیم. کارمندان و کارگران، در سازمان ها و شرکت های دولتی و خصوصی مشغول به فعالیتند. این کارمندان می بایست از حقوق و مرخصی های خود آگاه باشند. عناوین متفاوتی برای استفاده از مرخصی در قانون کار وجود دارد.

مرخصی چیست

مرخصی یا تعطیلیِ کاری بخشی از روزهای کاری است که به انتخاب خود شخص شاغل برای انجام امور شخصی انتخاب کرده و در محل کار حاضر نمی شود. یعنی کارمندان برای انجام امور شخصی خود روزهایی از سال را که تعداد آنها محدود است، می توانند در محل کار خود حاضر نشوند. مرخصی فقط در مورد افرادی صدق می کند که برای آنها حق بیمه پرداخت می شود.

منظور از مرخصی روزهایی می باشد که کارمندان یا کارگران تمایل ندارند در محل کار خود حضور پیدا کنند. عدم حضور در محل کار می تواند علل مختلفی داشته باشد، از جمله بیماری، کار ضروری، زایمان و غیره. بسته به نوع علت مرخصی می توان آن ها را به گروه های مختلفی دسته بندی کرد. شخص مورد نظر باید با توجه به علت ترک یا عدم حضور در محل کار، درخواست خود را به مدیر مربوطه ارسال نماید. گرفتن مرخصی یکی از دغدغه های اصلی کارمندان و کارگران می باشد. طبق قانون کار و قوانین منتشر شده توسط خود سازمان ها و شرکت ها، تعداد روز های مرخصی نباید از تعداد روزهای مشخص شده بیشتر شود.

گرفتن مرخصی و انواع آن در قانون کار، حق بدیهی و طبیعی هر فرد در طول ایام کار به شمار می‌رود. مرخصی فقط در مورد افرادی صدق می کند که برای آنها حق بیمه پرداخت می شود. معمولا افرادی که بصورت پاره وقت کار می کنند و بیمه برای آنها پرداخت نمی شود، حق استفاده از مرخصی ندارند. این افراد فقط وقتی می توانند درخواست مرخصی داشته باشند که با کارفرما به توافق رسیده باشند.

انواع مرخصی

مرخصی باقیمانده

طبق ماده 66 قانون کار، تنها 9 روز از مرخصی های باقیمانده سالانه را کارمندان و کارگران می توانند ذخیره کنند. براساس قانون مدیریت خدمات کشوری کلیه کارکنان دولتی مجاز به ذخیره مرخصی خود تا سقف 15 روز می باشند.

در مورد مرخصی های باقیمانده در عمل دو حالت می تواند رخ دهد:

حالت اول

سازمان ها یا شرکت ها در پایان سال مبلغ مربوط به مرخصی های باقیمانده را حساب کرده و به کارمندان بپردازد. باید در پایان سال مالی با کارگران (کارمندان) تسویه حساب کنند.

حالت دوم

سازمان ها و شرکت ها در پایان سال مالی با کارمندان خود تسویه حساب نمی کنند. مانده مرخصی های هر سال در پایان همان سال تحت عنوان ذخیره باقیمانده مرخصی استفاده نشده پرسنل، در حساب ها ثبت می کند. سپس پرسنل بعد از تسویه حساب با شرکت یا اتمام دوران خدمت می توانند مبلغ مرخصی های استفاده نشده را از شرکت مطالبه کنند. در این حالت تنها ۹ روز مرخصی ذخیره ‌شده و مابقی روزهای استفاده ‌نشده به کارگر پرداخت می‌گردد. هزینه هر روز مرخصی استفاده ‌نشده برابر مزد روزانه است.

انواع مرخصی ها

مرخصی استحقاقی

مرخصی سالانه یا استحقاقی شامل تمامی کارمندان سازمان می شود. شاغلان بدون آنکه از حقوق آنها کسر شود می توانند روزهایی از ماه را در محل کار خود حاضر نشوند. بسته به سیاست های متفاوت شرکت ها و سازمان ها تعداد روزهای آن می تواند متغیر باشد. هم اکنون در قانون کار مرخصی استحقاقی برای هر کارمند دو و نیم روز در ماه تعیین شده است. به طور کلی مرخصی استحقاقی با احتساب 4 روز جمعه، 30 روز در سال می شود. طبق ماده 65 قانون کار میزان مرخصی برای کارگرانی که مشغول کارهای سخت و زیان آور هستند 5 هفته در سال می باشد. میزان مرخصی استحقاقی که پرسنل می توانند به سال بعد منتقل کنند 9 روز می باشد. همچنین روزهای تعطیل جز مرخصی های استحقاقی محسوب نمی شوند. برای کارگران فصلی این مرخصی برحسب تعداد ماه های کارکرد محاسبه می شود.

ممکن است کارگری نخواهد یا شرایط استفاده از مرخصی های سالانه خود را نداشته باشد. در این مواقع شخص استفاده از آن را به سال بعد منتقل می کند و همچنین می تواند مبالغ معادل مرخصی های باقیمانده را از سازمان یا شرکت دریافت کند. در برخی شرکت های خصوصی کارفرما، کارمندان را مجبور به استفاده از مرخصی استحقاقی می کنند. در صورت عدم استفاده 9 روز مرخصی ذخیره نمی شود و از بین می روند.

طبق ماده 101 قانون مدیریت خدمات کشوری و ماده 59 قانون برنامه پنجم توسعه کارکنان دستگاه های اجرایی تابع صندوق تامین اجتماعی مشمول قانون تامین اجتماعی هستند. بنابراین بیمه شده ای که از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، میزان کارکرد و بیمه ی وی پرداخت می شود. به همین دلیل کسر حق بیمه مجدد از وی قانونی نمی باشد.

طبق ماده 70 مرخصی کمتر از یک روز هم جز مرخصی استحقاقی محسوب می شود.

مرخصی استعلاجی (مرخصی ایام بیماری)

یکی از چالش برانگیزترین مرخصی ها، مرخصی استعلاجی می باشد. این نوع مرخصی مخصوص ایام بیماری بوده و باید به تایید سازمان تامین اجتماعی برسد. فرد تا زمان بهبودی کامل می تواند با تایید پزشک معتبر در مرخصی استعلاجی بماند. سقف مرخصی استعلاجی 4 ماه در سال است ولی مدت زمان آن با نظر پزشک شورای عالی پزشکی صمی تواند افزایش یابد. این مدت زمان هم جز سوابق کاری وی محسوب می شود و هم مشمول پرداخت غرامت و دستمزد می شود.

برای مرخصی هایی که در هر نوبت کمتر از 7 روز، یا 15 روز در سال هستند تایید پزشک معالج کفایت می کند. اما اگر این مدت بین 15 تا 60 روز باشد باید پزشک معتمد سازمان هم آن را تایید کند. اگر بیش از 60 روز باشد باید به تایید شورای پزشکی تامین اجتماعی برسد.

در مرخصی استعلاجی فرد بیمار فقط می تواند 75 درصد حقوق و دستمزد روزانه خود را بدون احتساب اضافه کاری دریافت کند. اگر مرخصی استعلاجی بر اثر حوادث ناشی از کار باشد کارفرما و سازمان تامین اجتماعی موظف به پرداخت 100 درصد حقوق و دستمزد شخص می باشند و این ایام باید جز سابقه کاری وی حساب شود.

مرخصی بدون حقوق

در طول مرخصی بدون حقوق قرارداد شخص به صورت تعلیق در می آید. وی پس از بازگشت از مرخصی به کار سابق خود باز می گردد. طبق ماده 72 قانون کار، نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد. همچنین طبق ماده 84 قانون کار کارمندان و کارگران می توانند حداکثر از 2 سال مرخصی بدون حقوق استفاده کنند. اما در مورد تحصیل تا دو سال دیگر هم قابل تمدید است. مواردی که کارمندان می توانند از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند عبارت است از: تحصیل، امور شخصی، سفرهای طولانی، مشکلات خانوادگی، تغییر شغل و گذراندن دوره های آموزشی برای کار جدید.

مرخصی ساعتی

مرخصی ساعتی در واقع جزعی از مرخصی استحقاقی است. ممکن است شخصی یک روز به طور کامل نخواهد به مرخصی برود. کارمندی برای انجام امور شخصی تنها به چند ساعت مرخصی نیاز داشته باشد. در این مواقع اشخاص می توانند از مرخصی ساعتی استفاده کنند. با گرفتن مرخصی ساعتی از تعداد روزهای مرخصی استحقاقی آنها کسر می شود. میزان این مرخصی در برخی سازمان ها و شرکت ها 2 ساعت و در برخی دیگر 5 تا 6 ساعت می باشد. اما اگر جمع مرخصی های ساعتی به 8 ساعت برسد به عنوان یک روز مرخصی روزانه حساب می شود. اگر میزان مرخصی ساعتی از کل مرخصی استحقاقی در طول ماه بیشتر شود به عنوان مرخصی بدون حقوق ثبت می شود و کارفرما می تواند برای آن ساعات بیمه پرداخت نکند.

مرخصی زایمان

یکی از دغدغه های زنان شاغل، وضعیت شغل آنها هنگام و پس از بارداری است. مرخصی زایمان برای دوران بارداری و شیردهی زنان می باشد. تا قبل از سال 1392 میزان این مرخصی به مدت 6 ماه بود. اکنون طبق قانون مصوبه 20/3/1392 مدت آن تا 9 ماه برای سازمان ها و شرکت های دولتی و غیردولتی افزایش یافته است. در مواردی با تشخیص پزشک سازمان تامین اجتماعی، اگر کار زنان باردار سخت و خطرناک باشد کارفرما باید تا پایان دوره بارداری بدون کسر حقوق، به او کار سبک تری بدهد.

برای همسران آنها هم نیز مدت 2 هفته مرخصی اجباری (تشویقی) جدا از مرخصی استحقاقی در نظر گرفته شده است. البته در برخی مراکز خصوصی همچنان مدت مرخصی زایمان 6 ماه است. مرخصی همسران فقط در صورت تایید کارفرما قابل اجرا خواهد بود.

طبق ماده 67 قانون کار تمام حقوق زنان در این مدت باید از سمت سازمان تامین اجتماعی پرداخت گردد. این مدت زمان با تایید سازمان تامین اجتماعی جز سوابق کاری وی حساب می شود. از مرخصی زایمان برای فرزند چهارم به بعد نمی توان استفاده کرد. زنان در هنگام اعلام بارداری باید مشغول به کار باشند یا در مرخصی استحقاقی باشند.

مدارک مورد نیاز برای اخذ مرخصی زایمان دفترچه درمانی و گواهی پزشک معالج یا بیمارستان به مدت 30 روز می باشد.

مرخصی ازدواج و فوت

طبق ماده 73 قانون کار کارمندان در زمان ازدواج دائم (فقط یکبار) یا فوت بستگان درجه یک (فرزند، همسر، پدر و مادر) می توانند نهایتا از 3 روز مرخصی با حقوق استفاده کنند. مرخصی ازدواج یا فوت از مرخصی استحقاقی به طور جداگانه حساب می شود. این مرخصی قابل ذخیره و انتقال و بازخرید نیست.

مرخصی بین تعطیلی

در برخی مواقع یک روز کاری بین تعطیلات رسمی قرار می گیرد. در صورتیکه کارمندان نخواهند در محل کار خود حاضر شوند باید از مرخصی استحقاقی استفاده کنند که در قانون به آن مرخصی بین تعطیلی می گویند.

مرخصی پاس شیر

با توجه به حمایت از مادران شیرده، طبق ماده 6 قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر، کارگران زن می توانند تا دو سالگی فرزندانشان به مدت یک ساعت هر روز از مرخصی ساعتی استفاده کنند. اگر زنان دارای فرزندان دو قلو یا چند قلو باشند می توانند از دو ساعت مرخصی ساعتی استفاده کنند. در واقع می توانند سه بار محل کار خود را ترک کرده و بازگردند اما مجموع نبود انها نباید بیش از یک ساعت شود.

مرخصی حج

یکی دیگر از انواع مرخصی ها در قانون کار، مرخصی حج می باشد. هر کارمندی می تواند برای ادای فریضه حج واجب به مدت یک ماه و فقط یک بار در تمام دوران کاری خود به مرخصی حج برود. برای استفاده از این مرخصی با حقوق (مرخصی استحقاقی) باید مجموع مرخصی های باقیمانده شخص حداقل 30 روز باشد، در غیر اینصورت باید از مرخصی بدون حقوق استفاده کند.

مرخصی در دوران کرونا و ایام قرنطینه

دبر اساس قوانین مصوبه از سوی وزارت کار، به کارمندان و کارگرانی که به ویروس کرونا مبتلا شده اند غرامت دستمزد پرداخت می شود. اگر بیکار شوند هم به آنها بیمه بیکاری تعلق می گیرد. مرخصی در دوران بیماری کرونا جز مرخصی استحقاقی محسوب نمی شود.

برای مدیریت مرخصی کارمندان خود می توایند از نرم افزارهای مرتبط مانند نرم افزار حضور و غیاب استفاده نمایید. نرم افزار حضور و غیاب آنلاین تایمزی به شما امکان مدیریت و کاهش یا افزایش مرخصی و … را به مدیران می دهد. جهت دریافت اطلاعات بیشتر در رابطه با نرم افزار تایمزی با کارشناسان ما در ارتباط باشید.